2.268 [O "Supermenkach" Debory L. Spar]

W podstawówce zaczytywałam tę książkę do upadłego – „Godzinę pąsowej róży” Marii Krüger, urzekającą opowieść o wypadzie w przeszłość za sprawą magicznego triku. Anda, główna bohaterka, zostaje teleportowana w lata 80 XIX wieku i doświadcza na nastoletnim ciele, jak bardzo przyzwoita jest jej teraźniejszość (lata mniej więcej 60 XX w.), w której zamiast sztywnego gorsetu obowiązuje mini, a zamiast szybkiego ożenku są studia, zawody sportowe i różne obiecujące perspektywy (zgrzebny socjalizm powojennej Polski u Krüger nie istnieje).

Teraz czytałam to nieletnim i urzekło mnie coś innego – postać mianowicie Genowefci, wiernej pomocy domowej, krzątającej się po inteligenckim mieszkanku w gomułkowskiej Warszawie, a później (wcześniej …) po mieszczańskim domu z końca XIX wieku.

W latach 60 XX w. matka głównej bohaterki (i jeszcze dwójki jej rodzeństwa) jest lekarką, pracuje w szpitalu i przyjmuje pacjentki w domowym gabinecie. Matka pracuje zawodowo, więc zakupy, obiady i polerowanie parkietów scedowano na Genowefcię. Pomoc domowa jest logiczną konsekwencją pozadomowej pracy matki, nikt się pomocy domowej nie dziwi, dzieci żyją z nią na serdeczniejszej stopie, niż z własną rodzicielką. Identycznie jest zresztą w „Karolci” tej samej autorki, lekturze dla klasy II, pierwsze wydanie - rok 1959. Tam nad prozą życia rodziny z jednym dzieckiem sprawuje pieczę ciotka Agata. Mama pracuje w biurze, jeździ po mieście autobusem i jest bardzo zajęta. Zanadto zajęta, żeby się absorbować przygotowywaniem posiłków, porządkami w mieszkaniu tudzież codziennym nadzorowaniem życia małej córeczki.

Myślę sobie, że trzeba było mieć fantastyczny tupet (szacunek, Mario Krüger!), żeby w latach 50 i 60 pisać w Polsce o pokojówkach tak, jakby to były murarki-przodowniczki. No, chyba że fantastyka dla dzieci łagodniej przechodziła przez cenzurę na Mysiej…

A lata 60 XX w. to dokładnie wtedy, kiedy Betty Friedan opublikowała „The Feminine Mystique” („Mistykę kobiecości”, 1963; zaraz wyjaśnię tę woltę), wielostronicową – polskie wydanie ma ponad 500 stron - analizę miejsca i pozycji kobiet w amerykańskim społeczeństwie epoki „Mad Men’a”.

W tym czasie amerykański przemysł nie potrzebował już damskich dłoni (które ochoczo i ponieważ nie miały wyjścia skręcały bomby w czasie wojny), nie potrzebowały ich również biura – wyjąwszy ofertę dla sekretarek, byle niezamężnych. Kobiety miały się po ślubie (to nieuchronny element kobiecej biografii) oddalić do świetnie wyposażonych kuchni w malowniczych podmiejskich willach i się zająć zaspokajaniem mężowskich życzeń („niejeden fantastyczny lider wyszedł spod skrzydeł oddanej żony”). Oraz wychowywaniem dzieci.

Betty Friedan miała odwagę napisać, że to za mało, że kobiety z domów na przedmieściach mają aspiracje, plany i nadzieje sięgające dalej niż ze stołowego do zlewu.

… więc u nas te pokojówki dla pozadomowo pracujących kobiet i matek dzieciom (przynajmniej w dziecięco-młodzieżowej prozie Marii Krüger), a za wielką wodą „Mad Men”, wąska talia („twój mąż taką doceni”) i tysiąc dwieście zastosowań prodiża.

A później przyszły lata 70 (… i się urodziłam) i pewną Amerykankę, w przyszłości matkę trójki dzieci, urzekła reklama perfum Charlie. Elegancka blondynka przechadzała się w tej reklamie ulicą. Miała błyszczące włosy, wysokie szpilki i dopasowaną garsonkę, jedną ręką ujmowała rączkę perfekcyjnego dziecka, w drugiej dzierżyła aktówkę, idealna kobieta-matka w drodze do pracy w oparach perfum. Reklama nie wyjaśniała, gdzie po drodze do biura zostanie zdeponowane dziecko pachnącej rodzicielki, ani w jaki sposób osiągnąć perfekcyjną fryzurę, perfekcyjną figurę i niezasmarkanego brzdąca o świcie.

Wizja doskonałej kobiety z reklamy perfum skaziła duszę Debory L. Spar i jej amerykańskich sióstr, które miały dzieci w latach 90 XX w.

I o tym są „Supermenki. O seksie, władzy i pogoni za perfekcją”.

Nasze matki (i babki) w latach 60 i 70 co prawda nie zatrudniały masowo, jak w prozie Marii Krüger, pomocy domowych, ale dostały dostęp do żłobków i przedszkoli, miały pracę, w której nikt nie słyszał o całodobowej dyspozycyjności i nikt im nie sączył z „Trybuny Ludu”, z „Dziennika Telewizyjnego”, ani nawet z „Kobiety i Życia”, że dla dobra i życiowego powodzenia dzieci powinny się nimi osobiście zajmować przez całą dobę przynajmniej do 3 roku życia.

To nie jest pochwała realnego socjalizmu.

To jest krytyka współczesnego przekazu dotyczącego roli i znaczenia matki (i tylko matki jako jedynego rodzica!) w życiu dziecka. Tego „karm piersią-przyrządzaj ekologiczne posiłki-baw się z dzieckiem kreatywnie”.

A alternatywą dla Matki Polki jest Superwoman na rynku pracy. Idealna matka i świetna pracownica, zadbana, uśmiechnięta i dająca radę wszystkiemu.

Obie figury nie mają z feminizmem nic wspólnego. Do Amerykanek to dotarło to mniej więcej dziesięć lat wcześniej, niż nad Wisłę.

Bo w XXI w. u nas co prawda o perfumach Charlie nikt nie słyszał, ale opowieść o Tej Perfekcyjnej, która bez zadyszki łączy macierzyństwo i pracę oraz wygląda pięknie, z płaskim brzuchem, bujnym włosem, jędrną piersią to też nie tylko legenda miejska. Ten mit poważamy jak żaden inny. Prawda?

Nasze celebrytki ćwiczą brzuszki jeszcze na położnictwie, aktorki serialowe się wciskają w XS w poniedziałek po piątkowym porodzie cesarskim cięciem. Niektóre z gwiazdek w ósmym tygodniu pierwszej ciąży wiedzą nawet, że się da bezboleśnie połączyć macierzyństwo i zawód. Respekt.

Więc tym bardziej my, szare myszy!

Książka Debory L. Spar jest rażąco amerykańska w tym sensie, że historia się w niej rozwija jak nitka ze szpulki, artykuły prasowe i wystąpienia naukowe albo polityczne pchają rzeczywistość do przodu i tkają jednolitą opowieść o świecie, w co niekoniecznie wierzę. Warto jednak przeczytać, że to nie my pierwsze, my, tu i teraz czujemy sprzeciw wobec Idealnej Kobiety. Bo jej nie ma. Figura Idealnej jest kłamstwem i trucizną. Od Ameryki po Pcim.

W prawdziwym życiu zamiast oparów „Charliego” jest zmęczenie i zniechęcenie, są chwile radości, a reszta to gonitwa. Jest świat urządzony tak, że troska o dzieci i dom nie ma równorzędnej wartości z pracą zawodową i nie stanowi w tej pracy żadnego argumentu.

Matka Andy z „Godziny pąsowej róży” miała – dzięki Genowefci - całkiem znośne życie w gomułkowskiej Warszawie. Po pracy szła z mężem do kina, a nie zaprzęgała się w kierat. Ja raczej nie zniosłabym stałej obecności innej dorosłej kobiety w domu (nawet za cenę kina kilka razy w tygodniu albo koncertu), zresztą – epoka subretek jest już raczej historyczna. Więc jeżeli nie pokojówki to co?

Raczej wyłącznie inny świat, bo nie o taki jak ten teraz walczyły sufrażystki.

Tytułem anegdoty na koniec, to z zawodowego punktu widzenia ujął mnie kawałek o prawniczce Jill (str. 295 i nast. „Supermenek”). Jill miała fantastyczne wyniki na studiach, pracowała przy ochronie Białego Domu, wyszła za mąż za Paula, w przyszłości ortopedę, po ślubie urodziła troje dzieci. A później …

„Jill otworzyła niewielką prywatną kancelarią. Zatrudnili sympatyczną nianię. Potem wszystko zaczęło się psuć. Paul ciągle brał dyżury, w nocy i w weekendy. Jill zostawała z dziećmi, sprawunkami i prowadzeniem domu. Trafiały się jej ciekawe sprawy, ale nie mogła przyjąć do kancelarii partnerów, a jej samej, zajętej dziećmi, zostawało na pracę jedynie 50 godzin w tygodniu. To znacznie ograniczało możliwości.”

Ostatecznie Jill zrezygnowała z praktykowania zawodu i zajęła się pomocą „przy sekcji tenisowej jej synów”. Po latach dzieci odeszły z domu, ten stał się pusty, a Jill wypełnia przestrzeń podróżami i siłownią. Został jej żal za karierą, której nigdy nie doświadczyła.

Nie wiem jakim cudem pracując 50 godzin w tygodniu (to zdaje się po 10 godzin dziennie, nie licząc dojazdów …) Jill dawała radę sprawunkom, prowadzeniu domu oraz kiedy zajmowała się dziećmi. Amerykańska doba jest, kto wie, w jakichś innych jednostkach, w galonach albo w uncjach i potrzebny byłby przelicznik. Ale abstrahując od tego mało istotnego detalu – czy nie byłoby miło, żeby Jill mogła praktykować z sukcesem swój zawód (przez mniej niż 50 godzin w tygodniu …) i połączyć to z sekcją tenisową synów? I z obiadem dla małolatów? Oraz książką, siłownią i kinem dla siebie?

Żeby rodzicielstwo nie oznaczało wyrzeczenia, rezygnacji z własnych planów, aspiracji i ambicji?

Mam wrażenie, że najpoważniejszy postulat „Supermenek”, wyartykułowany w sumie dość słabo i niejednoznacznie to przesłanie, że nieodzowna jest zmiana świata, ukobiecenie go, przesunięcie akcentów. Bo cóż innego zostaje, jeżeli masowy powrót kobiet w zacisze domowe nie jest już możliwy (… bo o tym już u Betty Friedan …), a idealne łączenie macierzyństwa i pracy pozadomowej to mit?

----------------------------------

Jutro w Warszawie, w barzeStudio o 19:00 rozmowa o „Supermenkach”. W panelu dyskusyjnym same fantastyczne prelegentki!

----------------------------------

Czytelniczki i Czytelnicy,

mam od dziewczyn z „Poradni K” jeden egzemplarz „Supermenek” do oddania.

Proszę, napiszcie o fenomenie Perfekcyjnej. Nie będę oceniać treści, skupię się na formie.

Komu, komu „Supermenki”, komu? Czekam do niedzieli, 22 lutego.